Khủng hoảng của tuổi lên 3

Nhiều bà mẹ phàn nàn về tình trạng thay đổi tâm lý rõ rệt theo hướng không mấy tích cực của bé nhà mình khi ở độ tuổi lên 3.

Thực ra, biểu hiện “ngỗ ngược, khó bảo” lại chính là một trong số biểu hiện của khủng hoảng tâm lý tuổi lên 3. Nó chứng tỏ một sự phát triển bình thường và khỏe mạnh về tâm lý ở trẻ.

Khi con lên 3 tuổi, bạn đang mừng vì đã vượt qua giai đoạn nuôi con mọn thì vấp ngay phải tình trạng bé trở nên ngang ngạnh và không vâng lời. Đừng quá lo lắng, vì thực ra hầu hết trẻ lên 3 tuổi đều sẽ như vậy, các chuyên gia tâm lý gọi đó là “Khủng hoảng tuổi lên 3”. Để cùng con vượt qua giai đoạn khó khăn này, bạn cần nắm được những đặc điểm chính trong tâm ký của trẻ ở lứa tuổi lên 3.

Thời điểm bé hình thành cái “tôi” rất lớn: Ở lứa tuổi này bé bắt đầu ý thức về bản thân, biết là mình rất riêng và đặc biệt, mình là con gái hay con trai, phân biệt mình với thế giới xung quanh. Chính vì ý thức được về bản thân như vậy nên bé bắt đầu nảy sinh ý muốn và hành động để phân biệt mình với người khác. Lúc này bé thích được mọi người khen ngợi, bé thích tự làm những việc mà trước kia cần sự hỗ trợ của bố mẹ như tự mặc quần áo, tự quyết định mình sẽ mặc gì, ăn gì. Đây chính là động lực thúc đẩy sự phát triển cái “tôi” của trẻ lên ba.

Bé quan tâm nhiều hơn đến thế giới xung quanh: Lúc này, bé có ý thức và nhạy cảm hơn với thế giới bé đang sống, sẵn sàng đáp lại tương tác của mọi người. Ý thức về thời gian của bé cũng trở nên rõ ràng hơn. Bé thể hiện sự quan tâm bằng việc luôn tò mò tìm hiểu tính chất của sự vật, hiện tượng. Bé chú ý hơn đến vật dụng gia đình cùng các vật dụng xung quanh, chăm chú hơn với những vật phát sinh ngoài cửa sổ, cử chỉ hành động của người lớn cũng rơi vào tầm ngắm của bé. Nếu bé trở nên thích nghịch nước, nó có thể nghịch nước với nhiều hình thức khác nhau hoặc thích chơi bóng như ném hoặc đá bóng, sau đó lại nhặt lên thì bạn đừng lấy làm phiền lòng bởi bé đang khám phá thế giới xung quanh theo cách riêng của bé.

Bé đã biết cách thể hiện cảm xúc của mình: Ở tuổi lên ba, bé cảm thấy tự tin hơn rất nhiều, không còn rụt rè, nhút nhát với mọi người nữa. Bé tỏ ra cởi mở hơn ngay cả khi đối với người lạ. Tuy nhiên điều này còn tuỳ thuộc vào cá tính của từng bé, có bé còn chủ động làm quen với người lạ nữa. Trong những tình huống quen thuộc, bé cảm thấy hoàn toàn thoải mái, mặc dù đôi lúc bé hơi e dè, thậm chí còn chạy vù đến ôm chầm lấy cha mẹ để có cảm giác thoải mái hơn. Lúc này, bé yêu của bạn cũng đã có sự tự ý thức về cảm xúc rất rõ rệt, bé đã biết xấu hổ khi bị ai đó lên án. Thậm chí, chúng có thể nhận xét về mình (thông qua nhận xét của người lớn hoặc liên hệ với các nhân vật trong truyện). Trẻ tự ý thức hành động của mình theo thời gian: quá khứ, hiện tai, tương lai, bé đã biết bày tỏ tình cảm của mình với những người thân yêu, và có những người bạn thân mến của bé.

Cùng bé vượt qua “khủng hoảng” như thế nào?

Theo thạc sĩ Chung Vĩnh Cao, giảng viên Khoa Tâm lý giáo dục Trường ĐH TP.HCM khi bé nghịch ngợm, phá phách đồ vật nên được nhìn nhận ở hiện tượng trẻ tìm tòi, khám phá, phát triển trí tuệ. Việc cha mẹ cấm cho con nghịch chẳng khác nào ngăn cản con không được phát triển trí não. Việc đánh đập con để bắt con theo ý mình, ngăn chặn mọi sự nghịch ngợm của con là một biện pháp giải quyết tiêu cực và chỉ có hiệu quả nhất thời.

Mức độ khủng hoảng của các bé phụ thuộc vào môi trường giáo dục. Các bé càng được dạy nhiều kỹ năng, khả năng ngôn ngữ tốt và được bố mẹ giáo dục đúng cách thì mức độ khủng hoảng sẽ ít đi.

Điều quan trọng nhất mà bố mẹ có thể làm để giúp bé sớm vượt qua được giai đoạn này là tạo điều kiện cho trẻ được vui chơi thật nhiều, nhất là các trò chơi đóng vai. Chẳng hạn như, bé thích làm người lớn nên mẹ có thể cho con giả vờ nấu cơm bằng các đồ chơi (bên cạnh mẹ đang nấu thật) hay bố có thể bày cho bé chơi trò sửa chữa đồ đạc. Bố mẹ cho bé nhập vai vào nhiều tình huống khác nhau và qua đó bé có cơ hội thể hiện bản thân. Bé có thể cùng chơi đóng vai này với nhóm bạn của mình.

3 tuổi cũng là giai đoạn nhu cầu được chơi với bạn bè cùng lứa và mở rộng phạm vi giao tiếp ở trẻ rất lớn. Vì thế bố mẹ nên cho con đến trường mầm non vào tuổi này.

Một điều quan trọng khác là trong bất kỳ tình huống nào bố mẹ cũng cần thật bình tĩnh, đừng bị kích động bởi những biểu hiện của bé. Lúc nào bạn cũng nên tỏ thái độ tôn trọng, đối xử với bé như một người lớn. Chẳng hạn, khi bạn yêu cầu bé làm điều gì, hãy nhẹ nhàng nói với con về điều đó một cách cụ thể, rõ ràng và đừng tỏ thái độ bắt ép hay ra lệnh cho bé.

Khi bé lăn ra ăn vạ, bố mẹ có thể nghiêm sắc mặt, yêu cầu con dừng hành vi đó lại. Nếu bé tiếp tục, bạn có thể lờ đi, thu hút sự chú ý của con sang việc khác chẳng liên quan gì đến việc đó nữa ví dụ như “mẹ và con thi chạy xem ai ra sân nhanh hơn nhé?” đây chính là chiến thuật “phân tâm” để bé không ăn vạ nữa mà bạn cũng không phải ức chế vì chuyển sang một hoạt động khác.

Khi bé vui vẻ trở lại, bạn hãy cùng con thảo luận về những việc làm trước đó, giải thích để bé hiểu điều gì nên và không nên. Thậm chí bạn có thể cùng con "diễn" lại tình huống vừa rồi để bé tự nhận xét và dần dần biết cách cư xử đúng để được người lớn chấp nhận.

Ngoài ra, ở tuổi này, bố mẹ cần hướng dẫn con những kỹ năng cần thiết trong cuộc sống thay vì cấm đoán con "không được làm cái này, không được làm cái kia". Đồng thời bạn nên tiếp tục củng cố khả năng ngôn ngữ của bé, luôn gợi ý để con diễn đạt những điều mình muốn thật rõ ràng. Điều này sẽ giúp bé được giải tỏa và không bị ức chế nữa.

Nếu biết cách giáo dục đúng, các bé sẽ sớm thoát khỏi cuộc khủng hoảng này một cách nhẹ nhàng và vui vẻ, khi khoảng 3 tuổi rưỡi đến 4 tuổi